เจาะลึกไขมันในเลือดสูงคืออะไร? สาเหตุ และการรักษาแบบครอบคลุม

ไขมันในเลือดสูงเป็นหนึ่งในภัยเงียบที่หลายคนอาจไม่รู้ตัว เพราะมักไม่แสดงอาการในระยะแรก แต่สามารถนำไปสู่โรคเรื้อรังที่อันตราย เช่น โรคหัวใจ หลอดเลือดสมอง และความดันโลหิตสูงได้ในระยะยาว ภาวะนี้เกิดจากการสะสมของไขมันชนิดไม่ดีหรือไตรกลีเซอไรด์ในกระแสเลือด ซึ่งหากไม่ดูแลตั้งแต่เนิ่น ๆ อาจทำให้หลอดเลือดตีบ แข็งตัว หรืออุดตันได้

บทความนี้จะพาคุณไปรู้จักกับไขมันในเลือดและคอเลสเตอรอลสูงอย่างละเอียด ทั้งความหมาย ประเภท สาเหตุที่ทำให้เกิดไขมันในเลือดสูง ผลกระทบต่อสุขภาพ ไปจนถึงวิธีตรวจวัด แนวทางการรักษา และการปรับพฤติกรรมเพื่อลดความเสี่ยงในระยะยาวอย่างยั่งยืน

ไขมันในเลือดคืออะไร? รู้จักไขมันดี ไขมันร้าย และไตรกลีเซอไรด์

ไขมันในเลือด (Blood Lipids) คือไขมันที่ไหลเวียนอยู่ในกระแสเลือด ซึ่งมีบทบาทสำคัญต่อร่างกาย ทั้งในการเป็นแหล่งพลังงาน ช่วยสร้างเซลล์ และเป็นวัตถุดิบในการผลิตฮอร์โมนบางชนิด ไขมันเหล่านี้อาจมาจากอาหารที่รับประทาน หรือจากการที่ตับสร้างขึ้นเอง โดยสามารถแบ่งออกเป็น 3 ประเภทหลัก ได้แก่ คอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี (LDL), คอเลสเตอรอลชนิดดี (HDL) และไตรกลีเซอไรด์ (Triglycerides)

คอเลสเตอรอลคืออะไร?

คอเลสเตอรอล (Cholesterol) เป็นไขมันชนิดหนึ่งที่พบได้ในทุกเซลล์ของร่างกาย โดยตับสามารถผลิตคอเลสเตอรอลสูงขึ้นเอง และร่างกายยังได้รับจากอาหาร เช่น เนื้อสัตว์ ไข่แดง และผลิตภัณฑ์จากนม

1. คอเลสเตอรอลชนิดความหนาแน่นต่ำ (LDL) หรือ “ไขมันไม่ดี”

LDL (Low-Density Lipoprotein) คือไขมันชนิดที่สามารถสะสมอยู่ตามผนังหลอดเลือด หากมีมากเกินไปจะทำให้หลอดเลือดตีบ แคบ หรือแข็งตัว จนเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคหัวใจขาดเลือดและหลอดเลือดสมอง ค่าระดับ LDL ที่ถือว่าเสี่ยง คือมากกว่า 130 mg/dL

2. คอเลสเตอรอลชนิดความหนาแน่นสูง (HDL) หรือ “ไขมันดี”

HDL (High-Density Lipoprotein) คือไขมันที่มีหน้าที่ในการขนส่งคอเลสเตอรอลส่วนเกินกลับไปยังตับ เพื่อกำจัดออกจากร่างกาย จึงช่วยลดการสะสมของไขมันในหลอดเลือด และลดความเสี่ยงของโรคหลอดเลือด HDL ควรมีค่ามากกว่า 40 mg/dL สำหรับผู้ชาย และมากกว่า 50 mg/dL สำหรับผู้หญิง

3. ไตรกลีเซอไรด์ (Triglycerides)

ไตรกลีเซอไรด์เป็นไขมันอีกประเภทหนึ่งที่ร่างกายได้รับจากอาหารหรือสร้างขึ้นจากคาร์โบไฮเดรตที่รับประทานเกินความจำเป็น หากมีมากเกินไปจะถูกสะสมไว้ในเนื้อเยื่อไขมัน และอาจเพิ่มความเสี่ยงของโรคหัวใจ ไขมันพอกตับ และตับอ่อนอักเสบ ระดับที่ถือว่าสูง คือมากกว่า 150 mg/dL

สำหรับคนทั่วไป LDL Cholesterol ค่าปกติควรน้อยกว่า 130 mg/dL แต่ถ้าต้องการลดความเสี่ยงของโรคร้ายโดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น โรคหัวใจ เบาหวาน หรือความดันโลหิตสูง แนะนำให้ควบคุม LDL ให้อยู่ ต่ำกว่า 100 mg/dL หรือในบางรายอาจต้องให้ ต่ำกว่า 70 mg/dL ตามคำแนะนำของแพทย์

หาก LDL Cholesterol ค่าปกติที่วัดได้เกิน 160 mg/dL ถือว่าอยู่ในระดับสูง และควรได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิดเพื่อป้องกันโรคแทรกซ้อนในอนาคต

ภาวะไขมันในเลือดสูงคืออะไร? อันตรายแค่ไหนถ้าไม่รีบรักษา

ภาวะไขมันในเลือดสูง (Hyperlipidemia) คือ ภาวะที่ระดับไขมันในเลือดสูงเกินมาตรฐาน โดยอาจหมายถึงการมีคอเลสเตอรอลชนิดไม่ดี (LDL) หรือไตรกลีเซอไรด์สูงกว่าค่าที่เหมาะสม หรือมีระดับไขมันทั้งสองชนิดสูงร่วมกัน ซึ่งภาวะนี้แม้ไม่แสดงอาการในระยะเริ่มต้น แต่เป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่เพิ่มโอกาสเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจและโรคหลอดเลือดสมองได้ในระยะยาว

ภาวะไขมันในเลือดสูงมีอาการหรือไม่?

ส่วนใหญ่แล้ว ไขมันในเลือดสูงไม่มีอาการชัดเจน ทำให้ผู้ป่วยมักไม่รู้ตัวจนกระทั่งเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น

• เจ็บหน้าอกเฉียบพลันจากโรคหัวใจขาดเลือด
• เวียนศีรษะจากหลอดเลือดสมองตีบ
• หายใจไม่สะดวกจากภาวะหลอดเลือดตีบแคบ
• ในบางราย อาจเกิดภาวะหัวใจวายหรือหลอดเลือดอุดตันโดยไม่ทันตั้งตัว
• อาการไขมันในเลือดสูง อาจทำให้เวียนหัวได้

ดังนั้น การตรวจสุขภาพเป็นประจำจึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง โดยเฉพาะผู้ที่มีความเสี่ยง เช่น อายุเกิน 35 ปี มีประวัติโรคหัวใจในครอบครัว หรือมีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง

ภาวะไขมันในเลือดสูงอันตรายแค่ไหน?

หากปล่อยไว้โดยไม่รับการรักษา ภาวะไขมันในเลือดสูงอาจนำไปสู่โรคร้ายแรงหลายชนิด เช่น

• โรคหลอดเลือดหัวใจตีบ: เกิดจากไขมันสะสมในผนังหลอดเลือด ทำให้เลือดไหลเวียนไปเลี้ยงหัวใจลดลง
• โรคหัวใจวาย: หากหลอดเลือดหัวใจอุดตัน อาจทำให้กล้ามเนื้อหัวใจเสียหายและหยุดทำงานเฉียบพลัน
• โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke): ไขมันสะสมในหลอดเลือดสมอง อาจนำไปสู่อาการอัมพฤกษ์หรืออัมพาต
• ความดันโลหิตสูง: ไขมันที่สะสมทำให้หลอดเลือดแข็งและแคบ หัวใจต้องทำงานหนักขึ้น
• ตับอ่อนอักเสบและไขมันพอกตับ: โดยเฉพาะในผู้ที่มีไตรกลีเซอไรด์สูงมากกว่า 500 mg/dL
• โรคหลอดเลือดส่วนปลายอุดตัน: ส่งผลให้เกิดอาการปวดขา เป็นแผลหายช้า หรือรุนแรงถึงขั้นต้องตัดอวัยวะ

สาเหตุของไขมันในเลือดสูง มีอะไรบ้าง? ปัจจัยเสี่ยงที่ควรระวัง

ไขมันในเลือดสูง ถือเป็นภาวะสุขภาพที่เกิดขึ้นได้จากหลายปัจจัย ทั้งจากพฤติกรรมการใช้ชีวิต พันธุกรรม และโรคประจำตัว ซึ่งบางปัจจัยสามารถควบคุมหรือปรับเปลี่ยนได้ แต่บางปัจจัยก็อาจเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ การเข้าใจสาเหตุที่แท้จริงจะช่วยให้สามารถป้องกันและดูแลสุขภาพได้อย่างเหมาะสม

ปัจจัยที่สามารถควบคุมได้

ปัจจัยเหล่านี้เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน หากมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมอย่างเหมาะสม จะช่วยลดความเสี่ยงของภาวะไขมันในเลือดสูงได้อย่างมาก

• การรับประทานอาหารที่มีไขมันอิ่มตัวและไขมันทรานส์สูง เช่น อาหารทอด ฟาสต์ฟู้ด ขนมอบ เนยเทียม น้ำมันปาล์ม และผลิตภัณฑ์จากไขมันสัตว์ ล้วนส่งผลให้ระดับ LDL (ไขมันไม่ดี) สูงขึ้น
• บริโภคน้ำตาลหรือคาร์โบไฮเดรตขัดสีมากเกินไป น้ำตาลส่วนเกินในร่างกายจะถูกเปลี่ยนเป็นไตรกลีเซอไรด์ ซึ่งเป็นไขมันชนิดหนึ่งที่สะสมในเลือดได้ง่าย
• การไม่ออกกำลังกาย ทำให้ร่างกายเผาผลาญไขมันได้น้อยลง ส่งผลให้ระดับไขมันในเลือดสูงขึ้น และระดับ HDL (ไขมันดี) ต่ำลง
• การสูบบุหรี่และการดื่มแอลกอฮอล์ บุหรี่ทำให้ HDL ลดลง ส่วนแอลกอฮอล์สามารถเพิ่มระดับไตรกลีเซอไรด์ในเลือดได้ หากบริโภคในปริมาณมาก
  

ปัจจัยที่ไม่สามารถควบคุมได้

แม้ไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ แต่การทราบปัจจัยเหล่านี้จะช่วยให้เฝ้าระวังได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

• พันธุกรรม หากมีสมาชิกในครอบครัวที่มีประวัติไขมันในเลือดสูงหรือโรคหัวใจ ความเสี่ยงของบุคคลนั้นก็จะเพิ่มขึ้นตามไปด้วย
• อายุที่เพิ่มขึ้น เมื่ออายุมากขึ้น ระบบเผาผลาญของร่างกายจะทำงานช้าลง ส่งผลให้การควบคุมระดับไขมันในเลือดยากขึ้น
• เพศ ผู้ชายมีแนวโน้มที่จะมีไขมันในเลือดสูงมากกว่าผู้หญิงในช่วงวัยเจริญพันธุ์ อย่างไรก็ตาม หลังวัยหมดประจำเดือน ความเสี่ยงในผู้หญิงจะเพิ่มขึ้น
• โรคประจำตัวบางชนิด เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคตับ โรคไต และภาวะไทรอยด์ต่ำ มีผลโดยตรงต่อการเผาผลาญไขมันในร่างกาย
  

วิธีตรวจวัดไขมันในเลือด และการแปลผลค่าที่ควรรู้

การตรวจวัดไขมันในเลือด (Lipid Profile) เป็นการตรวจสุขภาพที่สำคัญ เพื่อประเมินความเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุเกิน 35 ปี หรือมีปัจจัยเสี่ยง เช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือประวัติครอบครัวเป็นโรคหัวใจ การตรวจนี้สามารถช่วยให้รู้ระดับไขมันแต่ละชนิดในเลือด และเป็นแนวทางในการป้องกันหรือรักษาภาวะไขมันในเลือดสูงได้ตั้งแต่ระยะแรก

วิธีการตรวจไขมันในเลือด

การตรวจไขมันในเลือดทำได้โดยการเจาะเลือด ซึ่งอาจต้องงดอาหารอย่างน้อย 8-12 ชั่วโมงก่อนตรวจ โดยผลที่ได้จะประกอบด้วยค่าหลัก ๆ ดังนี้

1. คอเลสเตอรอลรวม (Total Cholesterol) เป็นการวัดปริมาณคอเลสเตอรอลทั้งหมดในเลือด รวมทั้ง LDL, HDL และส่วนหนึ่งของไตรกลีเซอไรด์
2. LDL (Low-Density Lipoprotein) หรือไขมันไม่ดี หากมีมากเกินไป จะสะสมที่ผนังหลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดตีบและแข็ง
3. HDL (High-Density Lipoprotein) หรือไขมันดี ช่วยขนส่งคอเลสเตอรอลส่วนเกินจากหลอดเลือดกลับไปยังตับ เพื่อกำจัดออกจากร่างกาย
4. ไตรกลีเซอไรด์ (Triglycerides) เป็นไขมันที่ได้จากอาหารหรือเกิดจากการเปลี่ยนน้ำตาลส่วนเกินในร่างกาย หากมีระดับสูงจะเพิ่มความเสี่ยงของตับอ่อนอักเสบและโรคหัวใจ
   

วิธีลดไขมันในเลือด ปรับพฤติกรรมให้ถูกทาง ลดเสี่ยงโรคร้าย

การมีไขมันในเลือดสูง โดยเฉพาะระดับ LDL และไตรกลีเซอไรด์ที่เกินมาตรฐาน อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคหัวใจ หลอดเลือดสมอง และตับอ่อนอักเสบ แม้จะยังไม่มีอาการในช่วงแรก แต่หากปล่อยไว้โดยไม่ดูแล อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายได้ การเริ่มต้นปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจึงเป็นวิธีสำคัญในการควบคุมระดับไขมันให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ

1. ปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหาร

• หลีกเลี่ยงไขมันอิ่มตัวและไขมันทรานส์ เช่น อาหารทอด ฟาสต์ฟู้ด เนยเทียม ครีมเทียม มันหมู และหนังไก่ เพราะไขมันเหล่านี้เพิ่มระดับ LDL
• เพิ่มใยอาหารในมื้ออาหาร ผัก ผลไม้ และธัญพืชเต็มเมล็ด เช่น ข้าวโอ๊ต ข้าวกล้อง ถั่ว และเมล็ดพืช ช่วยลดการดูดซึมคอเลสเตอรอล
• เลือกโปรตีนคุณภาพดี เช่น เนื้อปลา (โดยเฉพาะปลาที่มีโอเมก้า-3 อย่างแซลมอน ทูน่า แมคเคอเรล), เต้าหู้ และผลิตภัณฑ์จากถั่วเหลือง
• ลดน้ำตาลและแป้งขัดขาว น้ำตาลส่วนเกินจะถูกเปลี่ยนเป็นไตรกลีเซอไรด์ ควรหลีกเลี่ยงขนมหวาน น้ำอัดลม และข้าวขาว
• ใช้น้ำมันเพื่อสุขภาพ เช่น น้ำมันรำข้าว น้ำมันถั่วเหลือง น้ำมันมะกอก และน้ำมันคาโนลา แทนน้ำมันปาล์มหรือน้ำมันหมู

2. ออกกำลังกายเป็นประจำ

• ควรออกกำลังกายแบบคาร์ดิโอ เช่น เดินเร็ว วิ่ง ว่ายน้ำ หรือปั่นจักรยาน อย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน สัปดาห์ละ 5 วัน
• การออกกำลังกายช่วย ลด LDL และ เพิ่ม HDL ซึ่งเป็นไขมันดีที่ช่วยลดความเสี่ยงโรคหัวใจ

3. ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน

• การลดน้ำหนักเพียง 5-10% ของน้ำหนักตัว สามารถช่วยลดระดับ LDL และไตรกลีเซอไรด์ได้อย่างมีนัยสำคัญ

4. งดสูบบุหรี่ และจำกัดการดื่มแอลกอฮอล์

• การสูบบุหรี่ ลดระดับ HDL (ไขมันดี) และทำให้หลอดเลือดเสื่อมเร็วขึ้น
• แอลกอฮอล์ หากบริโภคมากเกินไป จะเพิ่มไตรกลีเซอไรด์ และเสี่ยงตับอ่อนอักเสบ

5. จัดการความเครียดและพักผ่อนให้เพียงพอ

• ความเครียดเรื้อรังส่งผลต่อฮอร์โมนในร่างกาย ซึ่งอาจกระตุ้นการสะสมไขมัน
• การนอนหลับให้พอ (6-8 ชั่วโมง/วัน) ช่วยให้ร่างกายเผาผลาญและฟื้นฟูได้ดียิ่งขึ้น
  

รักษาไขมันในเลือดสูงด้วยยา ปลอดภัยหรือไม่? เหมาะกับใครบ้าง

การรักษาไขมันในเลือดสูงไม่จำเป็นต้องเริ่มต้นด้วยการใช้ยาเสมอไป หากสามารถควบคุมด้วยการปรับพฤติกรรมก็ถือว่าเพียงพอในหลายกรณี อย่างไรก็ตาม เมื่อระดับไขมันในเลือดสูงเกินเกณฑ์ปกติหรือมีความเสี่ยงโรคหัวใจร่วมด้วย แพทย์อาจพิจารณาให้ ยาลดไขมันในเลือด เพื่อควบคุมระดับไขมันให้อยู่ในระดับปลอดภัย ป้องกันโรคร้ายที่อาจเกิดตามมา

ยาลดไขมันในเลือดคืออะไร?

ยาลดไขมันในเลือดเป็นกลุ่มยาที่ใช้เพื่อลดระดับไขมันชนิดไม่ดี เช่น LDL (ไขมันไม่ดี) และ ไตรกลีเซอไรด์ พร้อมทั้งช่วยเพิ่ม HDL (ไขมันดี) ให้สูงขึ้น โดยออกฤทธิ์ต่อกระบวนการสร้างหรือดูดซึมไขมันในร่างกาย ยากลุ่มหลักที่ใช้ ได้แก่

• Statins (เช่น Atorvastatin, Rosuvastatin) ช่วยลด LDL ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• Fibrates (เช่น Fenofibrate, Gemfibrozil) ใช้ลดไตรกลีเซอไรด์และเพิ่ม HDL
• Ezetimibe ลดการดูดซึมคอเลสเตอรอลสูงจากอาหาร
• Niacin (วิตามินบี 3) ช่วยลดทั้ง LDL และไตรกลีเซอไรด์ (แต่มีผลข้างเคียงมาก)
• Omega-3 (น้ำมันปลา) ในขนาดสูง มีผลลดไตรกลีเซอไรด์
• PCSK9 Inhibitors ใช้ในกรณีที่ไม่ตอบสนองต่อ Statins
  

ใครบ้างที่ควรใช้ยาลดไขมันในเลือด?

แพทย์จะพิจารณาการใช้ยาลดไขมันในกรณีที่

•  LDL สูงเกิน 190 mg/dL เพราะปกติ LDL ค่าปกติจะน้อยกว่า 130 mg/dL
• ไตรกลีเซอไรด์สูงเกิน 500 mg/dL
• HDL ต่ำกว่าค่าปกติ (ต่ำกว่า 40 mg/dL ในผู้ชาย หรือต่ำกว่า 50 mg/dL ในผู้หญิง)
• ผู้ที่มีโรคประจำตัวที่เพิ่มความเสี่ยงโรคหัวใจ เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคอ้วน หรือโรคหลอดเลือดหัวใจ
• ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคหัวใจหรือหลอดเลือดอุดตัน
• ผู้ที่ไม่สามารถควบคุมระดับไขมันด้วยการปรับพฤติกรรมเพียงอย่างเดียว
  

ยาลดไขมันในเลือดปลอดภัยหรือไม่?

โดยทั่วไป ยาลดไขมันในเลือดถือว่าปลอดภัย หากใช้ภายใต้คำแนะนำของแพทย์และติดตามผลการรักษาอย่างใกล้ชิด แต่ก็อาจมีผลข้างเคียงที่ควรระวัง เช่น

• ปวดกล้ามเนื้อ อ่อนแรง หรือเกิดภาวะกล้ามเนื้อสลาย (ในกลุ่ม Statins)
• ท้องอืด คลื่นไส้ และค่าเอนไซม์ตับเพิ่มขึ้น
• เสี่ยงต่อการเกิดนิ่วในถุงน้ำดี (ในกลุ่ม Fibrates)
• ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดเพิ่มขึ้น (Niacin)

นอกจากนี้ ยาบางชนิดไม่เหมาะสำหรับ

• หญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตร
• ผู้ป่วยโรคตับหรือโรคไตรุนแรง
• ผู้ที่มีภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรงจากการใช้ Statins มาก่อน
• ผู้ที่ใช้ยาอื่นที่อาจมีปฏิกิริยากับยาลดไขมัน

WALK WELL – เดินได้เดินดี ศูนย์ฟื้นฟูผู้ป่วยหลอดเลือดสมองโดยทีมแพทย์เฉพาะทาง ศูนย์ดูแลผู้ป่วยหลอดเลือดสมองโดยอายุรแพทย์ระบบประสาท และแพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู มีโปรแกรมกายภาพบำบัด สามารถปรับตามได้ในแต่ละบุคคล และมีการประเมินผลอย่างสม่ำเสมอ ติดต่อสอบถามเพิ่มเติม ติดต่อศูนย์  WALK WELL

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับไขมันในเลือดสูง